Semen et Folium Plantaginis
Tên khác: Bông mã đề – cây vó ngựa – xa tiền tử.
Dược liệu là hạt và lá của mã đề: Plantago maor L.,họ Mã đề: Plantagiginaceae.
Trên thế giới có các loài như: P.mediaL., P.lanceolata L., P.psyllium L., P.depressa WILLd… cũng được sử dụng.
Contents
1.Đặc điểm thực vật và phân bố.
Cây thuốc thảo, sống dai, thân rất ngắn. Lá mọc ở gốc thành hoa thị, có cuống dài và rộng,phiến lá nguyên hình trứng dài 12cm rộng 8cm , có 5 đến 7 gân chính hình cung chạy dọc theo phiến rồi đồng quy ở gốc và ngọn phiến lá. Hoa mọc thành bông có cán dài, hướng thẳng đứng.Hoa đều lưỡng tính, bốn lá đài xếp chéo hơi dính nhau ở gốc.Tràng màu nâu, khô xác.
Tồn tại bốn thùy xen kẽ với các lá đài. Bốn nhị thò ra ngoài, chỉ nhị mảnh dài gấp tràng hai lần. Bầu trên hai ô. Quả hộp, có 8-13 hạt, vỏ ngoài của hạt hóa nhầy khi gặp nước. Mã đề mọc hoang và được trồng ở nhiều nơi, nất là những vùng lân cận Hà Nội.
2.Bộ phận dùng và thu hái, chế biến.
Lá thì thu hoạch vào tháng 5-7, nếu lấy hạt thì từ tháng 6-8, cắt những bông thật già phơi khô, vò sát trên sàng rồi sẩy sạch, sau đó tiếp tục phơi khô cho đến khi độ ẩm còn 10%.
Hạt rất nhỏ hình bầu dục hơi dẹt dài khoảng 1mm, mặt ngoài nâu nhạt hay nâu đen. Nhìn qua kính lúp thấy mặt hạt nổi lên những vân lăn tăn, rốn lõm.
3.Thành phần hóa học.
thành phần hóa học chính của toàn cây là chất nhầy, hàm lượng trong lá có thể đến 20%, trong hạt có thể đến 40%. Dược điển việt nam quy định hạt mã đề phải có chỉ số nở ít nhất là 5.
4.Công dụng.
Hạt mã đề (còn gọi là xa tiền tử) do có chất nhầy nên có tác dụng nhuận tràng và tăng thể tích phân. Chất nhầy tạo thành một lớp bảo vệ niên mạc ruột nên cũng dùng làm thuốc chống viêm trong bệnh viêm ruột, đau dạ dày và lỵ. Ngoài ra còn có tác dụng long đờm, lợi tiểu ( uống một thìa canh trước bữa cơm chiều).
Bài thuốc lợi tiểu: Hạt mã đề 10g, cam thảo 2g, nước 600ml sắc còn 200ml chia 3 lần uống trong ngày
