Liposome là dạng đặc biệt của vi nang và siêu vi nang gồm một nhân nước ở giữa được bao bọc bởi một vỏ phospholipid gồm một hay nhiều lớp đồng tâm có kích thước thay đổi từ hàng chục nanomet đến hàng chục micromet.
Sơ đồ cấu tạo liposome
- Thuật ngữ liposome xuất phát từ tiếng Hv lạp: Lipo có nghĩa là lipid, soma có nghĩa là cấu trúc. Tùy theo kích thước, số lớp phospholipid và phương pháp điều chế, người ta chia liposome thành các loại.
- Liposome 1 lớp (unilamellar vesicles): vỏ chỉ có một lớp phospholipid (H. 12.4). Tùy theo kích thước mà có 2 loại:
+ Loại nhỏ: suv (Small Unilamellar Vesicle): Có đường kính từ khoảng 20 – 50nm.
+ Loại to: LUV (Large Unimellar Vesicle): Có đường kính từ khoảng 200 – 1000nm
- Liposome nhiều lớp: MLV (Multilamellar Vesicle). Cấu tạo gồm nhiều lớp lipid và nhiều ngăn nước đồng trục đường kính từ 0,4 – 3,5 mcm (Hình 12.5).
- Liposome thu được do bốc hơi pha đảo: REV (Reverce phase Evaporation Vesicle): Cấu tạo như LUV thu được khi bốc hơi dưới áp suất giảm nhũ tương N/D (Bảng 12.1)
Bảng 12.1. Phân loại liposome
|
Liposome đã được đưa vào một số kem mỹ phẩm bảo vệ da, thuốc phun mù, thuốc tiêm chữa ung thư theo hướng đưa thuốc tới đích.
Nguyên liệu chính để điều chế lipusome là phosphatydyl, bao gồm các loại:
- Phospholipid tự nhiên như phosphatydvl cliolin, phosphatydyl serin L, y – 1 phosphatydyl cholin dilauryl…
Phospholipid tổng hợp như phosphatydyl (i.iositoir, dipalmoyl phosphatydyl cholin, distearoyl phosphatidyl cliolin…)
- Các loại hospholipid khác như sphigomyelin…
– Cholesterol và dẫn chất được thêm vào phospholipid để làm tăng độ cứng và tính thấm của liposome, thường phối hợp ở tỷ lệ 20 – 30% trong thành phần của màng liposome.
Ngoài ra còn dung dịch các chất tích điện, tạo ra lực đẩy tĩnh điện giữa các lớp vỏ của liposome để làm tăng dung tích của khoang nước, do đó làm cho liposome tích điện âm như acid phosphatidic, dicetyl phosphat,… chất tích điện dương như stearylamin.
Liposome được điều chế bằng các phương pháp sau:
-
Contents
Điều chế liposome bằng phương pháp Bang ham
Do Bang ham đưa ra từ năm 1965: Hòa phospholipid và các thành phần tạo vỏ liposome vào dung môi hữu cơ (chloroform, methanol…). Bốc hơi dung môi dưới áp suất giảm trong bình cất quay, phospholipid sẽ tạo thành màng mỏng bám lên thành bình cất. Thêm dung dịch nước có hệ đệm (như hệ đệm phosphat pH 7.0 – 7.4), vừa cho vừa lắc để phospholipid hydrat hóa tạo thành liposome.
Cơ chế hình thành liposome theo phương pháp Bang ham
Dược chất được phối hợp vào liposome trong quá trình điều chế: Dược chất thân nước thì hòa vào dung dịch nước, dược chất thân dầu cho vào dung dịch phospholipid. Như vậy, trong liposome, dược chất tan trong nước sẽ nằm trong các khoang nước, còn dược chất tan trong dầu thì nằm trong
các lớp vỏ.
Phương pháp này thu được liposome nhiều lớp, có kích thước không đồng nhất (từ khoảng 50 – 1000nm). Nếu tiếp tục xử lý với siêu âm (ở tần số 20KHz trong 3 – 5 phút) có thể thu được các liposome có kích thước đồng nhất hơn.
Còn xử lý như vậy trong nhiều giờ thì thu được liposome nhỏ một lớp. Tuy nhiên siêu âm có thể làm biến tính một phần dược chất và phospholipid.
Ngoài ra khi tiến hành sắc ký trên gel sephadex hoặc siêu ly tâm để tách liposome nhiều lớp, người ta cũng thu được liposome nhỏ 1 lớp.
-
Điều chế liposortie bằng phương pháp Batzri và Korn
Hòa tan phospholipid và các thành phần tạo màng vào ethanol. Bơm nhanh dung dịch ethanol vào dung dịch kali clorid 0,1 – 0,2M. Do thay đổi dung môi, sẽ tạo thành các suv có kích thước khoảng 25nm. Siêu lọc để loại ethanol và tinh chế liposome.
Phương pháp này đơn giản, dễ thực hiện, tránh được tác động của siêu âm, liposome thu được có kích thước tương đối đồng nhất. Tuy nhiên, hiệu suất tạo liposome thấp.
-
Điều chế liposome bằng phương pháp Deamer và Ban ham
Hòa tan dược chất, đun cách thủy để duy trì nhiệt độ ở khoảng 55 – 65°c. Hòa tan các thành phần tạo màng liposome vào ether. Bơm từ từ dung dịch ether vào dung dịch nước từ phía đáy. Khi tiếp xúc với pha nước, ether sẽ bốc hơi tạo thành liposome to 1 lớp, có kích thước từ 200 – 1000nm.
Phương pháp này tiến hành nhanh, nhưng hiệu suất tạo liposome thấp, dược chất phải tiếp xúc với nhiệt và dung môi, có thể ảnh hưởng đến độ bền.
-
Điều chế liposome bằng phương pháp bốc hơi pha đảo
Hòa tan phospholipid trong dung môi hữu cơ (ether). Cho thêm dung dịch nước rồi tác động bằng siêu âm để tạo nhũ tương mịn N/D. Bốc hơi ether dưới áp suất giảm để thu được các liposome to 1 lớp hay nhiều lớp
Phương pháp này hiệu suất tạo liposome cao, áp dụng được với nhiều loại phospholipid, nhưng dược chất bị tác động của nhiệt và siêu âm, có ảnh hưởng tới độ bền, khó áp dụng khi chế tạo lớn.
